Atxurbide
Atxurbide mendia Ataungo Domotik kanpo gelditzen bada ere, egitura geologiko bitxi hau behatzeko lekurik aproposenetakoa da. Izan ere, bertara igotzeko bidean nahiz Atxurbideko gailurrean, Domoaren panoramika ikusgarria dago. Proposatzen den ibilbide zirkularrean, Domoa eta Ataungo erliebea interpretatzeko gakoen berri ematen da.
Zailtasun baxua, ibiltzera ohitutako jendearentzat.
Distantzia (San Martin auzotik): 11,4 km
Desnibela: + 600 m
1. Informazio puntua
Behatoki honetatik hegoaldera begira jarriz gero, Agauntza ibaiaren bailara ikus daiteke. Ibaiaren bi aldeetako mendi magalek haranaren “V” forma agerian uzten dute. Horrek, bailara honen eraketan nagusitu den higadura Agauntza errekak eragindakoa izan dela adierazten du. “V” formako bailara honen hondoan lauguneak ageri dira Agauntza errekaren bi aldeetara. Geologian, ibaiaren altueran geratzen diren eremu hauei […]
2. Informazio puntua
Altitudean oso goian ez bagaude ere, dagoeneko Domoaren forma zirkularra nahiko ondo antzeman daiteke. Ezker aldean Aitzarte errekak Domoaren ertzean zabalduriko Arratetako sarbidea ikus dezakegu. Honen gainean dagoen Jentilbaratzako gailurraren gainean, Aizkoate eta Intzartzuko gailurrak daude. Parez pare daukagun maldak Domoaren mendebaldeko hegala osatzen du. Ikuspegi honetatik ikusten ez bada ere, beste aldetik amildegi itzelak […]
3. Informazio puntua
Puntu honetan “tupa” izeneko arroka mota aurki dezakegu. Hauek, Domoan azaleratzen diren beste arroken moduan, Behe Kretazeoan pilatutako materialak dira, baina kasu honetan, Domoaren ertzeko kareharriak baino material gazteagoak dira. Izan ere, material guzti hauek pilatu ziren garaian, tupa hauek Domoan bertan agertzen diren arroken gainean metatu ziren. Tupak, karbonatoaz gain, %40-60 artean buztinez osatuta […]
4. Informazio puntua
Inguru honetan, leku bat baino gehiagotan lubiziak ikus daitezke. Pistaren goiko nahiz beheko aldean lur mugimendu garrantzitsuak daude. Lubiziak hainbat faktoreri lotutako gertaerak dira. Alde batetik, maldaren eragina dago. Eremu honetan %50eko malda baino aldapa handiagoak daude eta, hemen bezala, malda handia dagoen lekuetan, lurzoruak goitik beherako joera handiagoa izatea begi bistakoa da. Bestalde, lurzorua […]
5. Informazio puntua
Hauxe da, zalantzarik gabe, Ataungo Domoa behatzeko lekurik aproposenetakoa. Bertatik, primeran ikus baitaiteke, Domoko kareharriek osatzen duten ertzaren forma zirkularra. Behe Kretazeoan, itsaspean metatu ziren arrokak goratzen hasi zirenean, bi tolesen interferentzia baten ondorioz, kupula eran deformatu ziren. Milioika urtetako higadura prozesu bati esker, iraganean forma nabarmenagoa izango zuen Domoa gaur egungo itxura hartu arte […]
6. Informazio puntua
Gure inguruko erliebea milioika urtetan zehar garaturiko prozesu ezberdinen emaitza da. Hain luzea eta konplexua izan den prozesu horretan, geologiak zeresan handia izan du, noski. Ataungo mendietako arrokak itsaspean metatu ziren garaian, hauen gainean gaur egun Ataunen topa ezin ditugun arroka geruza gehiago zituzten gainean. Material guzti horiek itsaspetik atera eta goratzen hasi zirenetik higatuz […]
Informazio orokorra: Domoaren sorrera
Domoaren sorrera azaltzeko, bi fase orokor nabarmendu daitezke. Batetik, gaur Domoan aurki ditzakegun materialak pilatu ziren garaia dago. Bestetik, material horiek goratu eta gaur egungo itxura lortu arteko eraldaketa prozesua aipatu behar da.
Materialen metaketa orain dela 120 milioi urte sortzen hasitako itsaso batean gertatu zen, Kretazeo deituriko garaian. Gaur egun Ataun deitzen diogun eremua itsaspean zegoen garai hartan, baina itsaso hartan ere, milioika urteetan zehar, baldintza ezberdinetako momentuak egon ziren. Kosta gertuago zegoen garaietan, ibaiek kontinentetik garraiaturiko buztinak ugariagoak ziren. Horrela sortu ziren tupak eta lutitak. Kosta urruntzearekin, ordea, buztinak gutxiagotu eta karbonatodun materialen metaketa nagusitu zen, kareharriak sortuz. Karbonato pilaketa hori, garai hartako itsasoan bizi ziren mota ezberdinetako molusku eta koralei zor zaie. Izan ere, hauek hiltzerakoan, hauen oskol eta egiturak itsaspean metatu ziren, gaur egun Domoan gailentzen diren kareharriak sortuz. Horrela, milioika urteetan zehar, itsaspean buztin kontzentrazio handiko materialen artean, kareharri geruza bat pilatu zen, sandwich bat balitz moduan. Gerora ere, geruza horien gainean, milaka metro metakin edo sedimentu gehiago ere pilatu ziren. Kretazeo garai honetan itsaspeak jasan zituen prozesuen ondorioz, geruza horiek ez zituzten gainazal lau batzuk osatzen, tolestuta zeuden, arku bat sortuz bezala.
Orain dela 50 milioi urte, ordea, orogenia alpetarra deituriko garaia hasi zen: Iberiar plakak Europarekin talka egin zuen eta gertakari hark sorturiko indarren ondorioz, milioika urtetan zehar itsaspean metaturiko materialak goratzen hasi ziren. Ataungo Domoa ezezik, Euskal Herriko eta Pirinioetako mendiak ere orduan altxatu ziren. Hemen urpean kokatzen ziren tolesturiko material horiek kontrako norantzan deformatzen hasi ziren, bi tolesduren arteko interferentzia bat sortuz. Horren ondorioz, material horiek kupula edo esfera-erdi moduan altxatzen hasi ziren. Goratze prozesu hark 20 milioi urte inguru iraun zituen. Material hauek, lehenengo itsaspetik ateratzerakoan eta gero prezipitazioen eraginez, higatuz joan dira milioika urteetan zehar, gaur arte. Domoko kupula horretan, kareharriak arroka buztintsuz osaturiko bi geruzen artean zeudenez, kupularen sabaia higatzearekin batera, kareharrien kanpoko eta barruko materialak azkarrago higatu dira, arroka buztintsuak (tupak eta lutitak) kareharriak baino biguinagoak direlako. Horregatik, Ataungo Domoa hain ikusgarria egiten duen kareharrizko koroa formako mailoak gailentzen dira.
Informazio orokorra: Domoko fosilak
Domoaren ertzean gailentzen diren kareharrien sorrera Behe Kretazeoan hemen existitu zen itsaso batean gertatu zen. Zehatzagoak izateko, Aptiar garaikoak dira, orain dela 120 milioi urte ingurukoak. Itsaso hura irudikatzeko, gaur egungo itsaso tropikal bat imajinatu behar dugu: sakonera gutxiko eta ur garden eta epeleko itsaso bat.
Domoko kareharria, batez ere, itsaspean bizi ziren animalien egitura gogorren pilaketatik sortu zen: moluskuen oskolak eta koral zatiak, besteak beste. Egitura horiek kaltzio karbonatoan oso aberatsak zirenez eta itsaspe hartara buztin oso gutxi iristen zenez, baldintza haietan sorturikoak, oso kareharri puruak dira: buztin proportzioa %1-3 artean dago eta gainerakoa kaltzio karbonatoa da.
Arroka hauen jatorriaren aztarnak nahiko erraz aurki daitezke Domoko kareharrietan. Izan ere, bide inguruan ditugun arrokak aztertuz gero, hauen sorrerako itsaso hartan bizi ziren hainbat bizidunen fosilak aurki daitezke. Fosil hauek, bizidun mota ezberdinak identifikatzea ahalbidetzeaz gain, adituei bizidun hauen paleoekologia ulertzeko informazioa ere ematen diete. Paleoekologiak, animalia hauek bizi zireneko ingurunea nolakoa zen azaltzen digu.
Ataungo Domoan bertan, kokapenaren arabera, fosil mota ezberdinak topa ditzakegu. Orokorrean, ugarienak direnak errudista izeneko molusku batzuen fosilak dira. Errudisten barruan mota ezberdinetakoak aurki daitezkeen arren, errazen identifikatzen direnak errekienido motakoak dira. Hauen oskolen forma kolore ilun deigarri batez nabarmentzen da arroketan, horregatik, nahiko erraz atzeman daitezke. Hauek forma nahiko zapala zuten eta bakarka bizi ohi ziren. Horiez gain, bertikalean hazten ziren eta kopa forma zuten monopleurido eta polikonitidoak ere bizi ziren itsaso hartan. Azken errudista mota hauek taldean hazteko joera zuten, elkarri babesa emanez. Taldekatze horietan, ertzetan zeudenek buztin eta olatuen eragin gehiago izango zuten, baina erdikoak babestuago mantenduko ziren.
Itsaso tropikal hartako koral adarkatu finak aurkitzea ere nahiko ohikoa da, nahiz eta trebatu gabeko pertsonei hauen identifikazio-lana errudistena baino zertxobait zailagoa gerta dakiguken. Koral adarkatu finen kasuan, batzuetan adarkatzeak bereizi ahal izango dira, baina beste batzuetan, koralen barne egitura erakusten duten sekzio zirkular txikiak ikus daitezke.
Urkilagako portutik Agautz mendira doan bidearen lehen zatian, batez ere, garai hartako ostren aztarnak aurki daitezke, batzuk bidearen ertzeko arroketan, baina baita bide zidorrean bertan azaleratzen diren zenbait harritan ere.
Hauez gain, Urkilagatik Agautza doan bidearen erdi aldean dauden kareharri harlauza batzuetan, itsaso hartako gastropodo mota baten fosil ugari ikus daitezke. Hauek nerineido motako barraskilo luzexka batzuk dira.
