5. Informazio puntua
Hauxe da, zalantzarik gabe, Ataungo Domoa behatzeko lekurik aproposenetakoa. Bertatik, primeran ikus baitaiteke, Domoko kareharriek osatzen duten ertzaren forma zirkularra. Behe Kretazeoan, itsaspean metatu ziren arrokak goratzen hasi zirenean, bi tolesen interferentzia baten ondorioz, kupula eran deformatu ziren. Milioika urtetako higadura prozesu bati esker, iraganean forma nabarmenagoa izango zuen Domoa gaur egungo itxura hartu arte desegin da. Higatze prozesu horretan, Domoaren barruan nahiz kanpoan dauden material buztintsuak azkarrago higatu dira. Hauek kareharriak baino biguinagoak direnez, erliebe baxuagoa eman dute. Horregatik, gaur egun Domoaren ertzean kareharriak nabarmentzen dira.
Informazio orokorra: Domoaren sorrera
Domoaren sorrera azaltzeko, bi fase orokor nabarmendu daitezke. Batetik, gaur Domoan aurki ditzakegun materialak pilatu ziren garaia dago. Bestetik, material horiek goratu eta gaur egungo itxura lortu arteko eraldaketa prozesua aipatu behar da.
Materialen metaketa orain dela 120 milioi urte sortzen hasitako itsaso batean gertatu zen, Kretazeo deituriko garaian. Gaur egun Ataun deitzen diogun eremua itsaspean zegoen garai hartan, baina itsaso hartan ere, milioika urteetan zehar, baldintza ezberdinetako momentuak egon ziren. Kosta gertuago zegoen garaietan, ibaiek kontinentetik garraiaturiko buztinak ugariagoak ziren. Horrela sortu ziren tupak eta lutitak. Kosta urruntzearekin, ordea, buztinak gutxiagotu eta karbonatodun materialen metaketa nagusitu zen, kareharriak sortuz. Karbonato pilaketa hori, garai hartako itsasoan bizi ziren mota ezberdinetako molusku eta koralei zor zaie. Izan ere, hauek hiltzerakoan, hauen oskol eta egiturak itsaspean metatu ziren, gaur egun Domoan gailentzen diren kareharriak sortuz. Horrela, milioika urteetan zehar, itsaspean buztin kontzentrazio handiko materialen artean, kareharri geruza bat pilatu zen, sandwich bat balitz moduan. Gerora ere, geruza horien gainean, milaka metro metakin edo sedimentu gehiago ere pilatu ziren. Kretazeo garai honetan itsaspeak jasan zituen prozesuen ondorioz, geruza horiek ez zituzten gainazal lau batzuk osatzen, tolestuta zeuden, arku bat sortuz bezala.
Orain dela 50 milioi urte, ordea, orogenia alpetarra deituriko garaia hasi zen: Iberiar plakak Europarekin talka egin zuen eta gertakari hark sorturiko indarren ondorioz, milioika urtetan zehar itsaspean metaturiko materialak goratzen hasi ziren. Ataungo Domoa ezezik, Euskal Herriko eta Pirinioetako mendiak ere orduan altxatu ziren. Hemen urpean kokatzen ziren tolesturiko material horiek kontrako norantzan deformatzen hasi ziren, bi tolesduren arteko interferentzia bat sortuz. Horren ondorioz, material horiek kupula edo esfera-erdi moduan altxatzen hasi ziren. Goratze prozesu hark 20 milioi urte inguru iraun zituen. Material hauek, lehenengo itsaspetik ateratzerakoan eta gero prezipitazioen eraginez, higatuz joan dira milioika urteetan zehar, gaur arte. Domoko kupula horretan, kareharriak arroka buztintsuz osaturiko bi geruzen artean zeudenez, kupularen sabaia higatzearekin batera, kareharrien kanpoko eta barruko materialak azkarrago higatu dira, arroka buztintsuak (tupak eta lutitak) kareharriak baino biguinagoak direlako. Horregatik, Ataungo Domoa hain ikusgarria egiten duen kareharrizko koroa formako mailoak gailentzen dira.
Domoaren ertzean gailentzen diren tontor nagusiak primeran ikusten dira hemendik: Agautz, Leizadi, Artzateaitza, Muñoaran, Loibeko mailoak, Jentilbaratza, Aizkoate, Intzartzu eta Arastortz. Domoaren barrualdeko gainazaleko urak biltzen dituzten Aitzarte eta Kobatxo errekek kareharrizko ertzean sorturiko arroilak ere parez pare ikus daitezke. Errekek irteera horiek irekitzerakoan, nagusitu den higadura errekek eragindakoa izan denez, ibai haranen bereizgarri den “V” itxura nabarmena daukate. Aitzarte eta Kobatxo errekek, aldi berean, Domoaren barru aldeko erliebea moldatu dute. Bi erreka nagusi horiek gehien higatu dituzten bi eremu edo harantxoen artean, Domoaren erdialdean kokaturiko Bedamaburuko tontorra ere nabarmentzen da.
