2. Informazio puntua
Ibilbidearen puntu honetan kareharria azaleratzen da. Hauek ere Behe Kretazeoko materialak dira, Aptiar garaikoak, orain dela 120 milioi urte ingurukoak. Arroka hau, batez ere, itsaspean bizi ziren animalien egitura gogorren pilaketatik sortu zen: moluskuen oskolak eta koral zatiak, besteak beste. Horregatik, oso buztin-mineral gutxi dauka, %1-3 artean. Gainontzekoa, kaltzio karbonatoa da. Bide inguruko arrokak arretaz begiratuz gero, bizidun haien fosilak aurkituko ditugu. Eremu honetan, batez ere, errudista fosilak daude, errekienido motakoak, hain zuzen ere. Molusku hauen oskolen forma kolore ilun deigarri batez nabarmentzen da arroketan, horregatik, nahiko erraz atzeman daitezke.
Informazio orokorra: Domoko fosilak
Domoaren ertzean gailentzen diren kareharrien sorrera Behe Kretazeoan hemen existitu zen itsaso batean gertatu zen. Zehatzagoak izateko, Aptiar garaikoak dira, orain dela 120 milioi urte ingurukoak. Itsaso hura irudikatzeko, gaur egungo itsaso tropikal bat imajinatu behar dugu: sakonera gutxiko eta ur garden eta epeleko itsaso bat.
Domoko kareharria, batez ere, itsaspean bizi ziren animalien egitura gogorren pilaketatik sortu zen: moluskuen oskolak eta koral zatiak, besteak beste. Egitura horiek kaltzio karbonatoan oso aberatsak zirenez eta itsaspe hartara buztin oso gutxi iristen zenez, baldintza haietan sorturikoak, oso kareharri puruak dira: buztin proportzioa %1-3 artean dago eta gainerakoa kaltzio karbonatoa da.
Arroka hauen jatorriaren aztarnak nahiko erraz aurki daitezke Domoko kareharrietan. Izan ere, bide inguruan ditugun arrokak aztertuz gero, hauen sorrerako itsaso hartan bizi ziren hainbat bizidunen fosilak aurki daitezke. Fosil hauek, bizidun mota ezberdinak identifikatzea ahalbidetzeaz gain, adituei bizidun hauen paleoekologia ulertzeko informazioa ere ematen diete. Paleoekologiak, animalia hauek bizi zireneko ingurunea nolakoa zen azaltzen digu.
Ataungo Domoan bertan, kokapenaren arabera, fosil mota ezberdinak topa ditzakegu. Orokorrean, ugarienak direnak errudista izeneko molusku batzuen fosilak dira. Errudisten barruan mota ezberdinetakoak aurki daitezkeen arren, errazen identifikatzen direnak errekienido motakoak dira. Hauen oskolen forma kolore ilun deigarri batez nabarmentzen da arroketan, horregatik, nahiko erraz atzeman daitezke. Hauek forma nahiko zapala zuten eta bakarka bizi ohi ziren. Horiez gain, bertikalean hazten ziren eta kopa forma zuten monopleurido eta polikonitidoak ere bizi ziren itsaso hartan. Azken errudista mota hauek taldean hazteko joera zuten, elkarri babesa emanez. Taldekatze horietan, ertzetan zeudenek buztin eta olatuen eragin gehiago izango zuten, baina erdikoak babestuago mantenduko ziren.
Itsaso tropikal hartako koral adarkatu finak aurkitzea ere nahiko ohikoa da, nahiz eta trebatu gabeko pertsonei hauen identifikazio-lana errudistena baino zertxobait zailagoa gerta dakiguken. Koral adarkatu finen kasuan, batzuetan adarkatzeak bereizi ahal izango dira, baina beste batzuetan, koralen barne egitura erakusten duten sekzio zirkular txikiak ikus daitezke.
Urkilagako portutik Agautz mendira doan bidearen lehen zatian, batez ere, garai hartako ostren aztarnak aurki daitezke, batzuk bidearen ertzeko arroketan, baina baita bide zidorrean bertan azaleratzen diren zenbait harritan ere.
Hauez gain, Urkilagatik Agautza doan bidearen erdi aldean dauden kareharri harlauza batzuetan, itsaso hartako gastropodo mota baten fosil ugari ikus daitezke. Hauek nerineido motako barraskilo luzexka batzuk dira.
Kareharria, Domoaren barruan eta kanpoan aurki ditzakegun material buztintsuak baino gogorragoa denez, nekezago higatzen da. Hori da, Ataungo Domoan kareharrizko ertza gailentzearen arrazoia.
Lehen aipatu den moduan, kareharria, arroka gogorra izan arren, euri uraren eraginpean disolbatu egiten da. Disoluzio honek arrokak dituen pitzadura eta poroei eragiten die arrakalak sortuz, besteak beste. Gertaera honen ondorioz sortuak dira eremu honetan aurki ditzakegun koba eta leizeak, baita barrunbe hauek osatzen dituzten lurpeko galeria kilometrikoak ere. Egitura geologiko hauen multzoari “karst” esaten zaio.
Honen adierazle da kareharria azaleratzen den eremuetan aurki daitekeen “lapiaz” edo “lenar”a ere. Aurrez esan bezala, kareharria euri uraren eraginez disolbatzen denez, honek lurrazalean ikusten dugun arrokak forma oso irregularra izatea eragin dezake, gainazalaren orientazioaren araberako lapiaz mota ezberdinak sortuz. Uraren irristadura zenbat eta plano bertikalagoan gertatu, lenar horiek ildaska luzeak izango dira, jarraiak eta paraleloak. Aldiz, gainazal horizontal batean garatuz gero, “kamenitzak” deitzen diren putzutxoak sortzen dira. Horregatik, lapiazaren ezaugarriak aztertuz, disoluzioa gertatu zen momentuan arrokaren gainazalak euri urarekiko zuen orientazioa ezagutu daiteke.
Aurrez aipatu den moduan, arroka honek oso buztin gutxi dauka, eta beraz, lurzorua oso nekez sortzen da. Izan ere, prezipitazioen eraginez higaturiko arrokaren zatirik handiena urak berak disoluzio moduan eramaten du. Lurzoru eskasa izateaz gain, euri urak azkar infiltratzen dira arroken pitzaduretatik eta horrek nahiko leku lehorra izatea eragiten du. Hori guztia gutxi balitz, Domoko ertzen orientazioak leku epelak izatea eragiten du eta kareharriek ongi eusten diote eguzkiak emandako berotasunari. Horregatik, eremu honetan artadi kantauriarra aurki dezakegu. Berez artadia klima mediterraneoko baso bat izan arren, aurrez aipaturiko ezaugarri guztiek baldintza aproposak eskaintzen dizkiote baso mota honi.